Upadłość konsumencka jest postępowaniem sądowym przewidzianym dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (konsumentów), którzy stali się niewypłacalni. Tryb przeprowadzenia postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej jest znacznie uproszczony w stosunku do postępowania w sprawie ogłoszenia upadłości przedsiębiorców. Celem ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest umożliwienie umorzenia zobowiązań upadłego, niewykonanych w postępowaniu upadłościowym. Kto może ogłosić upadłość konsumencką i w jakich okolicznościach?

Kto może ogłosić upadłość konsumencką?

Zdolności upadłościowej konsumenckiej nie mają z całą pewnością, zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1228 z późn. zm.) osoby fizyczne będące przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm., dalej również jako „k.c.”), osoby fizyczne – wspólnicy osobowych spółek handlowych ponoszący odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem oraz osoby fizyczne – wspólnicy spółki partnerskiej. Ponadto na podstawie art. 7 prawa upadłościowego zdolności upadłościowej konsumenckiej nie posiadają spadkobiercy w okresie 1 roku od dnia śmierci przedsiębiorcy, z uwagi na fakt, że w tym okresie mogą złożyć wniosek o ogłoszenie na zasadach ogólnych upadłość zmarłego przedsiębiorcy.

Kto zatem posiada zdolność upadłościową konsumencką?

1. przede wszystkim – osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami w rozumieniu Kodeksu cywilnego (zgodnie z art. 43¹ c. przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową*);
2. byli wspólnicy lub akcjonariusze spółek kapitałowych, komandytariusze w spółkach komandytowych oraz komandytowo-akcyjnych oraz byli wspólnicy osobowych spółek handlowych ponoszącym odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem (art. 491¹ 1 w zw. z art. 6 pkt 5 prawa upadłościowego) – uzyskują oni zdolność upadłościową konsumencką z chwilą utraty statusu wspólnika (a nie z chwilą wykreślania z Krajowego Rejestru Sądowego!); w takiej sytuacji dłużnik, składając wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, musi udowodnić, że utracił status wspólnika w spółce osobowej,
3. osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne, które nie prowadzą innej działalności gospodarczej lub zawodowej – co wynika z art. 491¹ 1 w zw. z art. 6 pkt 5 prawa upadłościowego.

Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik (art. 491² ust. 3 prawa upadłościowego), jak również wierzyciel niewypłacalnego dłużnika, który był przedsiębiorcą, także po zaprzestaniu prowadzenia przez niego działalności gospodarczej, jednak że do roku od momentu wykreślenia z właściwego rejestru.

Wniosku o ogłoszenie tzw. upadłości konsumenckiej nie może złożyć spółka, wspólnik spółki osobowej (np. spółki jawnej, partnerskiej czy komandytowej) a także małżeństwo łącznie (może za to złożyć osobno każdy z małżonków, jeżeli spełnia kryteria). Co więcej, postępowania upadłościowego nie może także zainicjować i prowadzić sąd z urzędu.

Przesłanki konieczne do ogłoszenia upadłości konsumenckiej

Upadłość konsumencką ogłosić może osoba fizyczna, która stała się niewypłacalna – nie prowadzi się bowiem postępowania upadłościowego wobec wypłacalnych dłużników. Zgodnie z art. 11 prawa upadłościowego dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. Niewypłacalność zachodzi więc wtedy, gdy dłużnik z powodu braku środków płatniczych nie płaci swoich wymagalnych długów i brak jest widoków na zaspokojenie wszystkich wierzycieli dłużnika. Do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej wystarczy zatem jeden wierzyciel, któremu dłużnik nie płaci.

Kiedy ogłoszenie upadłości konsumenckiej nie będzie możliwe?

Z upadłości konsumenckiej nie może jednak skorzystać każda osoba, która posiada długi. Prawo upadłościowe przewiduje, że sąd może odrzucić wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej w sytuacji, gdy:

• w ciągu ostatnich 10 lat dłużnik już złożył wniosek o upadłość i została ona ogłoszona, a część lub całość zobowiązań została umorzona,
• w ciągu ostatnich 10 lat dłużnik dokonał czynności skutkującej pokrzywdzeniem wierzycieli np. przekazał nieruchomość bliskiej osobie w celu uniknięcia jej zajęcia przez komornika.
• uchylono plan spłaty wierzycieli w poprzednim postępowaniu upadłościowym prowadzonym w okresie do 10 lat wstecz przed złożeniem nowego wniosku,
• dane podane we wniosku o upadłość były nieprawdziwe.

Warto dodać, że przed ogłoszeniem upadłości sądy nie będą badały przyczyn powstania zadłużenia dłużnika. Oznacza to, że upadłość może być też ogłoszona w stosunku do dłużników, którzy celowo doprowadzili do niewypłacalności, np. wskutek rażącego niedbalstwa. Przyczyna niewypłacalności ma być badana dopiero po ogłoszeniu upadłości, czyli na kolejnym etapie postępowania, tj. ustalaniu planu spłaty.

Konsekwencje ogłoszenia upadłości konsumenckiej

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej niesie pewne istotne konsekwencje. Oto najważniejsze z nich:

• wraz z ogłoszeniem upadłości cały majątek konsumenta staje się „masą upadłości”, zarządzaną przez syndyka – oznacza to, że konsument nie może swobodnie rozporządzać swoim majątkiem (np. sprzedać samochodu);
• upadły ma obowiązek wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek, dokumentację dotyczącą majątku – w przeciwnym razie postępowanie upadłościowe może zostać umorzone, co uniemożliwi konsumentowi skorzystania z możliwości oddłużenia w ciągu następnych dziesięciu lat, chyba że za kontynuacja postępowania przemawiają względy słuszności lub względy humanitaryzmu,
• należy pamiętać, że w skład masy upadłości wchodzi również wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu;
• po ogłoszeniu upadłości syndyk sporządza inwentaryzację majątku masy upadłości, a następnie przystępuje do sprzedaży majątku upadłego konsumenta – za wyjątkiem przedmiotów pierwszej potrzeby, które są wyłączone spod egzekucji. Oznacza to, że syndyk będzie sprzedawał wszystkie wartościowe rzeczy należące do upadłego (np. samochód, wartościowy sprzęt RTV i AGD, który nie jest niezbędny do prowadzenia gospodarstwa domowego), a także nieruchomości
• po ogłoszeniu upadłości konsument może zawierać tylko drobne umowy życia codziennego (np. zakupy żywności, środków czystości itp.), które pokrywane będą przez upadłego z tych funduszy, które nie podlegały zajęciu przez syndyka
• po ogłoszeniu upadłości wszystkie działania podejmowane przez konsumenta mogą mieć wpływ na decyzję sądu – przykładowo bezpodstawne zwolnienie się z pracy może skutkować umorzeniem upadłościowego i braku szansy na oddłużenie

Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej warto więc każdorazowo przeanalizować ze specjalistą / prawnikiem, który pomoże w określeniu wad i zalet takiego rozwiązania, a także w przygotowaniu niezbędnej dokumentacji.

* WAŻNE! W praktyce aktualnie, z uwagi na obowiązek rejestracji przez osoby fizyczne prowadzenia działalności gospodarczej w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG), kluczowy dla zdolności upadłościowej konsumenckiej będzie fakt wykreślenia osoby fizycznej z tego rejestru. Oznacza to, że osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą uzyskuje zdolność upadłościową konsumencką z chwilą wykreślania jej z CEIDG. Samo zawieszenie prowadzenia działalności gospodarczej nie pozbawia natomiast osoby fizycznej przymiotu przedsiębiorcy i tym samym nie pozwala na ogłoszenie upadłości konsumenckiej.